«Ամաչում եմ անպատվության համար, որ պատճառվում է սրբազան եկեղեցուն»

Ես հայ քրիստոնյա եմ: Հայ առաքելական եկեղեցու ծիսական, տաղավար տոներին մասնակցելու համար գնում եմ Կաթողիկե եկեղեցի (Աբովյան և Սայաթ-Նովա փողոցների խաչմերուկում), որովհետև բնակավայրիս քիչ թե շատ մոտիկ գործող եկեղեցի չկա (ապրում եմ Դավիթ Անհաղթ փողոցի մոտերքում): Առանձնապես դժվարանում եմ Ճրագալույցին. երեկոյան, ճրագը ձեռքիս (աչքս կրակին, որ չհանգչի), քայլելով ահագին երկար ճանապարհ մինչև ամենամոտակա կանգառը (Աբովյան-Իսահակյան հատվածում), բախտի բերմամբ երթուղային որսալով, հասնում եմ իմ կանգառը, ապա որոշակի հատված շատ զգուշորեն անցնելով` ճրագը մտցնում եմ տուն: ՈՒրախության ու թեթևացման հոգոց արձակելով` ինձ վարձատրված եմ զգում տոնական մոմի ու կրակի ներկայությամբ: Բայց հասկանալի է, որ իմ երթի անհարմարությունները շատ են: ՈՒստի ուրախացա, երբ իմացա, որ Կոմիտասի պողոտայի վերջնամասում կառուցվում է եկեղեցի:

Այն տեղանքը, որտեղ գերակա էր դառնալու եկեղեցաշենքը, հայտնի է երևանցիներին: Այդտեղից վար լճակ էր` երիզված ծառերով: Ծայրում կամարաձև կամրջակ է, որի տակ ջրվիժակն էր: Կանաչ գոտի էր: Ազատության պողոտային կից մասում` կլորավուն դիտահարթակի տակ, սրճարան էր: Մարդիկ զբոսնում էին կամ նստում էին նստարաններին: Երեխաները ճռվողում էին: Հանգստի գեղագիտական անկյուն էր` ինքնատիպ, իսկական անակնկալներով, ոչ ցցուն հավելվածներով: Կոմիտասի պողոտայից մինչև Զարյան փողոց բնականորեն բացված, ծուռմռտիկ աստիճաններով ճամփա կար:
Կարապի լճի ավելի բնական տեսակն էր:

Այժմ մարդկային ապականասիրության հայկական դրսևորման վառ վկայությունն է դարձել այդ տեղը` նրան հարակից մասերով: Ես շատ կուզեի այդտեղ հանդիպում ունենալ մեր հանրապետության նախագահի կամ վարչապետի հետ, որպեսզի ցույց տայի կոնկրետ-լոկալ աղետներից մեկը` մանրամասներով, և ներկայացնելով այդ քաղաքամասը` հայտնեի օգնելու ցանկությունս` քիչումիչ հուշելով ամբողջ տեղանքը փրկելու գործնական ծրագրեր ու նպատակներ:

Եկեղեցու կառուցումը պետք է ավարտվեր 2015-ին (այդպես են ասել): Ես, որ սպասում էի եկեղեցու գործելուն, հիմա տարօրինակ զգացում ունեմ: Հիմա մեջս միայն ափսոսանք է, ցավ, բարկություն: Ինչո՞ւ:
1. Չգիտես որտեղից մեջտեղ եկավ մոմերի վաճառքի կետ` սրբանկարներով և զգոն վաճառողուհիով, ապա` մի խաչքար, անջուր ցայտաղբյուր: «Լամբադա» կամրջի ոլորքներից առաջացած բարձր մասում մետաղյա շինտնակ կա. այդտեղից էլ ամենայն հավանականությամբ ղեկավարվում է շենքի կառուցման և մոմավաճառության գործը: Այ հենց այդտեղ` տնակի ու մոմասեղանի միջև էր ծառը` միակը, որ մնացել էր նախկին մայթի ծառաշարից և այդ գողտրիկ անկյունից: Երկբուն էր, լայնասաղարթ, անհավակնոտ: Պատից ներս էր, բայց մի մեծ ճյուղով ստվերում էր նաև մայթը: Մի օր հերթական անգամ հաղթահարում էի մայթի զառիվերը, տեսա, որ շինարարներն ու վաճառողուհին են այդտեղ և մի ամբարձիչ: Հարցրի.
-Կարո՞ղ է ծառին բան է եղել:
-Չէ,- ասացին (թեև տնտղում էին ծառը), - էդ պադստավկան (մոմասեղան) ենք ուզում հանել:
Ես մի վայրկյան կանգ առա, ապա երկմտանքով գնացի: Հետդարձիս ծառն արդեն չկար: Ինչո՞ւ եմ գրում սրա մասին: Միայն ջղայնությունից ու տխրությունից չէ: Պարզունակ զգացում չէ: ՈՒզում եմ հետին թվով շնորհակալությունս հայտնել ծառին` ստացածս զովության, իր ինքնատիպության, սիրունության համար: Ափսոսանքս ասել: Գուցե և ներողություն խնդրել մարդկային հերթական ապերախտության ու անհոգիության համար:
Եվ հիմքում նաև զգացողությունն էր գարշ իրականության, կատարվածի, հերթական չար գործողության: Կար խաբեության փաստը: Կար խաբվածության ապրումը: Չէ՞ որ նրանք բոլորը ստեցին` թե՛ եկեղեցին կառուցողները, թե՛ մոմավաճառողուհին: Ստեցին նրանք:
Եվ էմոցիաս չէ, որ հիմա ինձ գրել է տալիս, այլ այն ահը, որ առաջացնում են սուտը, կեղծիքը, պղծությունը:

2. Եկեղեցու ստորոտին աշխատանքային հրապարակն էր. տարբեր մեխանիզմներ, տարբեր շինանյութեր` տախտակներ, ավազ, քար, շինարարների կենցաղային թափոններ, սինթետիկ հաստ պարկեր-ջվալներ: Փուլ առ փուլ, պրոցես առ պրոցես եկեղեցու շենքի արտաքինը բացահայտվում էր, բայց աշխատանքի վերջը չէր երևում: Շենքի բացվելու հետ նվազում էին շինհրապարակի տախտակները, նվազում էին փայտամածները, շինարարական աղմուկը: Բայց սինթետիկ ջվալները` չէ: Եվ ես տեսա, որ դրանք վրա-վրա լցված են եկեղեցու հիմնաշենքի մատույցում` զառիվերի երկայնքով և նոր, ավելի մանր քարուքռա է լցված դրանց վրա: Այսինքն, այդ ցածրոտ մասում (արդեն ծածկրտված ու պարտակված) կա սինթետիկ նյութ` ջվալների ու տարատեսակ աղբի տեսքով, որը դարեր շարունակ այլանդակելու է հողը: Մնալու է թշնամի բնական ամեն ինչին:
Այժմ սև հող են բերել, որ լցնեն` որպես էդ զառիվերի վերջին ծածկույթ, երես, երեսապատում:
Իսկ ես ամաչում եմ: Մեղա,՜ մեղա՜: Գուցե և նրանց փոխարեն: Ամաչում եմ անպատվության համար, որ պատճառվում է սրբազան եկեղեցուն, սուրբ հողին, կյանքի իմաստին, ներկային, ապագային: Ամաչում եմ այն ուրացման համար, որ հասցվում է հայ բյուրամյա շինարարական արվեստին, շինարարական մեր անզուգական վարպետներին` գործավորներին, քարագործներին, ճարտարապետներին (նրանք իրենց գործի ու եկեղեցու հավատավորներն էին ու նվիրյալները, արհեստավորներն ու արվեստավորները, մանավանդ եկեղեցի կառուցելիս, անգամ ուխտ էին անում, պահք էին պահում):
Նորակառույց տաճարը պիտի լիարժեք լինի, պիտի ուրախություն, ջերմություն, անարատություն սփռի շուրջբոլորը: Անշուշտ, Հայոց եկեղեցին, առնվազն որպես պատվիրատու, պիտի պահանջի մաքրել մեր եկեղեցու տարածքը չարից ու անբարոյից: Իսկ երբ հայ եկեղեցիներին բնորոշ ձևով կանաչապատվեն ու ծառապատվեն բակն ու շրջակայքը, կուզեի, որ արմատախիլ այն ծառի տեղը նորը տնկվի, որովհետև ոչ միայն ես ու նմաններս, հողն էլ է հիշում ու սպասում: Նա սպասում է իրենից ընձյուղվածին:

3. Ազատության պողոտայի մայթերի երկայնաձիգ ծառաշարքերը (այժմ` տեղ-տեղ ընդհատված) անցորդների հիացքն ու վայելքն են հարուցել ու հարուցում: Բայց հիմա կանադական այդ բարձրուղեշ և լայնաբաց թխկիներից չորսը հատվել են, իսկ մինչ այդ նրանք այն տասնմեկ ծառերից էին, որոնք ախտահարվել էին` բներին հատուկ քիմիական նյութեր լցնելուց: Այդ մասերի բնակիչները նախատինքով ասում են, որ այդ քանդիչ գործընթացը հատուկ պատվերով է արվել: Բայց ո՞ւմ, անպատկերացնելի է:
Որպես ամփոփում տամ այդ մասի (նախկինում` գեղագիտական, գողտրիկ) ներկա նկարագիրը. հողածածկ ծառեր, անտերունչների որջերից` թունելատիպ կառույցներից, հանված «զիբիլով» պատված նախկին ջրատարածք, քարուքանդ կամրջակ, ինչ-որ մեկի երկհարկ կիսակառույցի բետոնե կմախք և անտերության տարակույսներով ու տոլստոյական «ինչո՞ւ, ինչի՞ համար»-ով մարդկանց դիմող, կիսաողջ թփեր և անհայտ ճակատագրով ծառեր:
Այնինչ այստեղ համալիր լայնահուն վերաբերմունքով կարելի է հակառակ պատկերն ունենալ, վերականգնել լճակն էլ, կամրջակն էլ, ջրվիժակն էլ, հանգստի գոտին էլ` նստարաններով ու դեկորատիվ հավելումներով: Միայն թե մարդկային հոգածությունն ու մասնագիտական հմտությունները մեկտեղվեն, և լծակավոր պաշտոնյաները գործարարի ու հանրության շահերով առաջնորդվելով` դրականություն ստեղծեն, ի վերջո խնդիր լուծեն, վերացնեն պրոբլեմը, իսկ ավելի լավ կլինի` հեռագնա, հիմնարար գործ անեն:

Լաուրա ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ